فاعل معنوی یا فاعل غیرمباشر (Auteurmediat) شخصی است که شخص دیگری را که فاقد مسئولیت کیفری است وادار به ارتکاب جرم میکند. بنابراین،فاعل معنوی دخالتی در عملیات مادی جرم ندارد و مباشر جرم در حکم وسیله است مانند کسی که مقداری مواد مخدر داخل کیفی قرار داده و به شخصی که ازآن اطلاع ندارد میدهد تا به مقصد خاصی برساند یا غذای مسموم در اختیار فرد جاهلی قرار میدهد تا به مجنی علیه بخوراند یا شخصی که کودک یا دیوانه ای را وادار میکند که به سوی دیگری تیراندازی کند.
یک دیدگاه آن است که فاعل معنوی،همان فاعل اصلی جرم است و با فاعل مادی،هیچ تفاوتی ندارد و مصادیق مزبور، فاعل معنوی جرم نیستند،بلکه فاعل مادی جرم میباشند؛چرا که مباشر جرم، همچون وسیله های در دست دیگری است و جرم قتل یا سرقت یا حمل مواد مخدر و بسیاری جرایم دیگر،جرم به وسیله نیستند تا وسیله جرم مؤثر در آن باشد. پس اگر کسی،کودکی را وادار کند که مالی را از مغازه ای برباید مانند آن است که آن مال را با طناب از مغازه خارج کرده باشد و تفاوتی میان این دو وسیله نیست.این ادعا با دکترین غالب که فاعل معنوی را به موارد خاصی اطلاق نموده و فاعل مادی را منحصر به شخصی میداند که در عملیات مادی جرم دخالت دارد،سازگار نیست و طرفدار زیادی هم ندارد.
2 دیدگاه دیگر آن است که فاعل معنوی همان معاون جرم است،اما فاعل معنوی با معاون جرم تفاوت دارد.تفاوت اساسی فاعل معنوی با معاون جرم در آن است که معاون جرم،شخصی را وادار به ارتکاب جرم می کند که دارای سوءنیت است و مسئولیت کیفری دارد و عمل مجرمانه را با سوء نیت انجام می دهد و نسبت به آنچه مرتکب می شود آگاهی کامل دارد و معاون به تبع مباشر،مسئولیت کیفری پیدا می کند ؛ اما فاعل معنوی،مسئولیت مستقل دارد و مباشر اساساً فاقد مسئولیت است.